Kako je američka vlada regrutovala nacističke naučnike kroz Projekat Spajalica
Nakon Drugog svetskog rata, dok je svet dolazio sebi nakon horora Holokausta i pada Trećeg rajha, pokrenut je tajni operativni plan koji će oblikovati budućnost američke nauke i tehnologije. Projekat Spajalica, tajni program američke obaveštajne službe, doveo je više od 1.600 nemačkih naučnika i njihovih porodica u Sjedinjene Države, od kojih su mnogi imali direktne veze s nacističkim ratnim zločinima. Ova operacija, obavijena tajnom i obmanom, postavlja duboka pitanja o moralnim kompromisima i granicama do kojih je jedna nacija spremna da ide u ime nacionalne bezbednosti.
Priča o Projektu Spajalica detaljno je objašnjena u knjizi Linde Hant, “Tajna agenda: Vlada SAD, nacistički naučnici i Projekat Spajalica 1945-1990.” Njeno istraživačko novinarstvo, potkrepljeno Zakonom o slobodi informacija, otkriva složeni splet političkog manevrisanja i etičkih dilema koje su pratile ovaj kontroverzni projekt.
Nakon što su ratna dejstva u Drugom svetskom ratu stala, američka vlada je prepoznala stratešku vrednost nemačkog naučnog znanja. Sovjetski Savez je takođe bio zainteresovan za ove naučnike, pa su Sjedinjene Države odlučile da ih preuzmu prve. Projekat Spajalica, koji je prvobitno bio kratkoročna operacija, prerastao je u masivan i dugotrajan poduhvat koji je trajao do 1973. godine. Obim projekta bio je toliki da je američki ambasador 1956. godine opisao ovu akciju kao “kontinuirani američki program zapošljavanja, koji nema paralelu u bilo kojoj drugoj savezničkoj zemlji.”
Gugl “zna sve” – ali ne zna za Vaskrs 👀🌐
👉 Opširnije Pročitajte na Telegram kanalu Nulta Tačka https://t.co/n4woLxFoUI pic.twitter.com/tSI4LJRTlF
— Nulta Tačka (@NultaTackaSrb) April 21, 2025
Promocija Projekta Spajalica kao ograničene postratne operacije bila je lažna predstava. U stvarnosti, projekt je podrazumevao sistematski napor da se nacistički naučnici dovedu u Ameriku, često menjajući ili brisajući njihove dosijee kako bi prikrili njihovu umešanost u ratne zločine. Ovo je bilo direktno suprotno naređenju predsednika Harija Trumana da se isključe svi strastveni nacisti iz programa. Oficiri koji su rukovodili projektom opravdali su svoje postupke tvrdeći da su “najbolji interesi Sjedinjenih Država” važniji od zabrinutosti zbog nacističkih dosijea, stava koji je davao prednost antikomunizmu nad etičkim razmatranjima.
Projekat Spajalica nesumnjivo je doprineo značajnim naučnim naprecima. Nemački naučnici odigrali su ključnu ulogu u razvoju mlaznih aviona, raketne tehnologije i čak raketa koje su kasnije nosile američke astronaute na površinu Meseca. Međutim, ovi uspesi došli su po visoku moralnu cenu. Neki od naučnika dovedenih u SAD bili su uključeni u strašne eksperimente, uključujući razvoj nervnog gasa i psihohemikalija poput LSD-a. U Edgewood Arsenalu, u Merilendu, američki lekari koristili su nacističku nauku kao osnovu za izvođenje eksperimenata sličnih onima u Dahau na više od 7.000 američkih vojnika, mračan deo koji naglašava etičke kompromise učinjene tokom Hladnog rata.
Ostavština Projekta Spajalica je trajna tajnost i obmana. Američka vlada je učinila velike napore da prikrije pravu prirodu projekta. Na primer, američka vojska je inicijalno pokušala da naplati Lindi Hant 239.680 dolara za “troškove pretrage” dok je pokušavala da dobije dokumente i čak je negirala postojanje određenih zapisa. Nakon godinu dana pravnih borbi, dokumenti su konačno otkriveni, otkrivajući opseg vladinih napora da sakrije istinu.
Jedan od najpoznatijih slučajeva je slučaj Artura Rudolfa, penzionisanog NASA-inog raketnog inženjera koji je napustio zemlju 1984. godine kako bi izbegao optužbe za ratne zločine. Njegov slučaj privukao je bizaran niz branilaca, uključujući američkog kongresmena sa navodnim vezama s organizovanim kriminalom. Pitanje koliko još takvih pojedinaca poput Rudolfa je ostalo skriveno i dalje proganja nasleđe Projekta Spajalica.
Odbacivanje mračnog Projekta Spajalica traje i dalje. Američko ratno vazduhoplovstvo objavilo je prevode ratnih istraživanja Nemaca u dva toma, glorifikujući naciste i ignorišući lekcije iz Nirnberga. Ovi tomovi sadržavali su cenzurisane verzije radova nacističkih naučnika, bez ikakvog pomena njihovih povezanosti ili zločina koje su počinili.
Za budućnost, ljudi moraju odgovorno pristupiti svojim institucijama i zahtevati transparentnost i etičko donošenje odluka u svim pitanjima nacionalne bezbednosti. Senke Projekta Spajalica služe kao oštar podsetnik na važnost budnosti i potrebe da se balansira napredak s moralnom integritetom.
